Konserwanty w kosmetykach

Składniki kosmetyków to dobre pożywki dla różnego rodzaju drobnoustrojów. Dlatego bardzo ważne jest utrzymanie czystości mikrobiologicznej w tych preparatach. Rozwój bakterii, grzybów czy pleśni może spowodować obniżenie jakości preparatu, ale co ważniejsze może powodować utratę zdrowia konsumenta.

Przepisy Unii Europejskiej określają substancje dopuszczone jako konserwanty w kosmetykach (Załącznik 4 do polskiej Ustawy o Kosmetykach oraz Załącznik VI do Dyrektywy Kosmetycznej 76/768/EWG). Prócz 56 substancji o dozwolonym działaniu konserwującym , wymienia się także takie, które również wykazują działanie przeciwbakteryjne, jak niektóre „olejki aromatyczne i alkohole, które dodawane są w celu zwiększenia skuteczności konserwowania wyrobu”, lecz nie zostały one uwzględnione w Załączniku VI niniejszej Dyrektywy.

O trwałości kosmetyku, a tym samym odporności na rozwój mikroflory decydują m.in. jego skład, zawartość wody, wartość pH, wielkość opakowania oraz zawartość składników ograniczających rozwój mikroorganizmów.

Konserwanty można podzielić na trzy grupy:

• substancje, które oprócz podstawowych własności wykazują również działanie bakteriobójcze
• substancje o zamierzonym działaniu przeciwdrobnoustrojowym, stosowane jako środki dezynfekujące w preparatach dezodorujących
• właściwe środki konserwujące (SK), dodawane celowo w celu zapewnienia trwałości mikrobiologicznej preparatu

Konserwant wprowadzony do kosmetyku powinien spełniać szereg kryteriów: powinien być aktywny w niskim stężeniu i w szerokim zakresie pH, działać wobec szerokiego spektrum mikroorganizmów oraz być rozpuszczalny w wodzie. Ważne jest by nie był toksycznym, drażniący oraz uczulający. Powinien być bezbarwny, bezzapachowy i bezsmakowy. Musi być obojętny chemicznie, odporny na działanie światła, tlenu i podwyższonej temperatury. W celu sprawdzenia skuteczności konserwantu konieczne jest przeprowadzenie analizy kosmetyk – konserwant.

Jakie konserwanty stosuje się w kosmetykach?

Parabeny (estry kwasy -hydroksybenzoesowego) to ciała stałe, słabo rozpuszczalne w wodzie, dobrze rozpuszczalne w glikolu propylenowym. Oferowane jako: ester metylowy (paraben M), ester etylowy (paraben A) czy ester propylowy (paraben P). Wykazują one wysoką skuteczność przeciwgrzybiczną oraz słabą przeciwbakteryjną. Dlatego często łączy się je z innymi konserwantami, z którymi wykazują efekt synergistyczny. Szkodliwość parabenów używanych w dopuszczalnych stężeniach nie została dowiedziona.

Formaldehyd stosowany jest w kosmetyce najczęściej w postaci 37% roztworu , tzw. formaliny. W zależności od preparatu stosowany jest w ilości od 0,1% w produktach do higieny jamy ustanej do 5% w utwardzaczach do paznokci. Formalina wykazuje dobrą skuteczność przeciw bakteriom i grzybom oraz stabilność w zakresie pH 3-9. Ze względu na lotność tego związku, wprowadzany jest do receptur na zimno.

Halogenki zawierają w swoim składzie kod, chrom lub chlor. Związki te można znaleźć w naturze, ale w kosmetyce stosowane są jako syntetyczne. Wykazują wysoką skuteczność przeciwdrobnoustrojową, mogą jednak powodować alergie i działać drażniąco.

Jakie konserwanty mogą zawierać kosmetyki naturalne?

Kwas dehydrooctowy (DHA) dodawany jest do kosmetyków naturalnych w stężeniu 0,6% (wyjątek aerozole, w których nie może być stosowany). Związek ten wykazuje wysoką aktywność przeciw grzybom, jest natomiast mniej skuteczny wobec bakterii.

Kwas benzoesowy stosowany jest w stężeniach 0,2 do 0,4% środowisku kwasowym ( pH 2-5,5), wykazuje aktywność wobec pleśni i drożdży i mniejszą skuteczność wobec bakterii. Jest odporny na podwyższoną temperaturę i promieniowanie UV, wykazuje niską toksyczność oraz małe działanie drażniące.

Kwas sorbowy wprowadzany do kosmetyku w stężeniu 0,6%. Jest to związek bezzapachowy i dobrze rozpuszczalny w wodzie. Skutecznie hamuje rozwój pleśni i droższy w środowisku słabo kwaśnym (pH 4,5). Odporny jest na działanie promieni UV i procesy oksydacyjne, powoduje natomiast żółknięcie wyrobu.

Kwas salicylowy stosowany w stężeniu 0,5% w produktach kosmetycznych stosowanych od 3 roku życia, z

wyjątkiem produktów spływalnych. Wykazuje działanie przeciwgrzybowe.

Glikole w niskich stężeniach działają jako środki nawilżające, w wyższych wykazują działanie przeciwdrobnoustrojowe.

Olejki eteryczne działają zarówno przeciwbakteryjnie, jak i przeciwgrzybicznie. Najcenniejsze z olejków eterycznych to olejek tymiankowy, goździkowy, z drzewa herbacianego, lawendowy, cynamonowy czy szałwiowy. Niestety nie mogą być stosowane samodzielnie, gdyż nie stosuje się ich w tak dużych ilościach. W kosmetyce dodaje się również mieszaniny ekstraktów roślinnych, wykazujących działanie przeciwdrobnoustrojowe. Zarówno olejki eteryczne jak i ekstrakty roślinne pełnią również rolę czynnika zapachowego.

Tokoferol (witamina E) stosowana jako konserwant fazy tłuszczowej w emulsjach. Witamina ta opóźnia procesy oksydacyjne, przedłużając trwałość kosmetyku. Należy pamiętać, że jest to

konserwant fazy tłuszczowej i do fazy wodnej należy dodać odpowiedni środek konserwujący.

Kosmetyki pozbawione środków konserwujących

Kosmetyk pozbawiony substancji konserwujących trwały jest przez okres od 8 do 14 dni. W przypadku gdy krem przelany jest do pojemnika z dozownikiem jego trwałość można przedłużyć do 2 tygodni, a trzymany w lodówce wytrzyma 21 dni. Trwałość kosmetyku naturalnego można przedłużyć stosując wysterylizowane narzędzia i pojemniki (za pomocą np. alkoholu). Skład kosmetyku ma bardzo istotny wpływ na jego stabilność. Kremy zawierające w swojej recepturze składniki białkowe, jak kolagen czy elastyna psują się po 7 dniach przechowywania w temperaturze pokojowej. Również woda, jeden z głównych składników kosmetyku, to dobre środowisko do rozwoju mikroorganizmów.

Jeśli chce się całkowicie zrezygnować z konserwantu, należy przygotowywać niewielką ilość produktu, która wystarczy na kilka dni lub też świeżo przygotowywany krem podzielić na porcje i cześć przechowywać w zamrażarce.

Masowa produkcja kosmetyków pozbawionych konserwantów nie jest w praktyce możliwa, ze względu na bardzo krótki czas stabilności kosmetyku oraz wysoki koszt produktu. Istnieje oczywiście możliwość takiej produkcji na własny użytek. Należy wówczas pamiętać o sterylnych warunkach produkcji i przechowywania kosmetyku.

Warto wiedzieć, że informacja na opakowaniu „ nie zawiera konserwantów” nie świadczy rzeczywiście o ich braku, lecz o tym, że w składzie preparatu nie ma żadnego składnika znajdującego się na liście dopuszczonych w danych kraju substancji lub w produkcie pojawiają się związki których głównym zadaniem nie jest konserwowanie, a jest to właściwość dodatkowa.